Najwyższym stadium w piagetowskiej hierarchii jest okres operacji formalnych. Można znaleźć jego początek, ale nie koniec, gdyż zakłada się, że raz nabyte operacje formalne trwają przez całe życie. Przeważnie uważa się, że początek tego okresu przypada w wieku 12-13 lat, w chwili wchodzenia w okres adolescencji. Ale operacje formalne mogą pojawić się później lub nie pojawić się wcale. Jak wykażemy, dane empiryczne pokazują, że nie wszyscy dochodzą do stadium operacji formalnych.
Dziecko w okresie operacji konkretnych, w przeciwieństwie do dziecka w okresie sensoryczno-motorycznym, posługuje się operacjami, a nie jawnym, zewnętrznym działaniem. Pomimo to występuje u nich konieczność znacznego polegania na tym, co jest im bezpośrednio dostępne, konkretne, namacalne, rzeczywiste. Nadal nie umieją dobrze poradzić sobie z tym, co jest hipotetyczne, z całym światem możliwości, w odróżnieniu od świata rzeczywistego.
W okresie operacji formalnych nie występują takie ograniczenia. Jego cechą jest zdolność do rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego, wyrażającego się w użyciu wyrażeń takich jak „gdyby”, „może” i „jeśli”.
Przeprowadzono na ten temat ciekawe badania zatytułowane: „Rozumowanie na temat wahadeł”. Polegało ono na wykonaniu przez badanego prostego doświadczenia i wysnuciu zeń wniosków. Zawieszone na sznurku i wprawione w ruch wahadło wykonywało wahania z określoną rzeczywistością. Badany miał wykryć jaki warunek musi być spełniony, aby zmienić tę częstotliwość. Trzeba dodać, że miał do dyspozycji cały zestaw dodatkowych ciężarków. Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne wyrażało się w tym, że badany planował pewne operacje (zmiana ciężarków, zmiana długości sznurka itp.) prowadzące go do następującego wniosku: częstotliwość wahania zależy tylko i wyłącznie od długości sznurka na jakim wisi ciężarek. Musiał się przy tym wykazać zdolnością stawiania hipotez, sprawdzania ich prawdziwości oraz umiejętnością odnalezienia wszystkich możliwych sytuacji, tak, aby wniosek mógł być uznany za prawdziwy i w pełni uzasadniony.
Badani, którzy nie weszli jeszcze w wiek adolescencji, nie byli wstanie wykonać tego doświadczenia, ponieważ nie umieli stawiać prawidłowych hipotez, a jeśli nawet, to stawiali ich zbyt mało, co prowadziło zawsze do błędnego wniosku.
Podsumowując, Piaget zakładał, iż osoba będąca w stadium operacji formalnych rozpoczyna od możliwości – od wyłonienia wszystkich hipotez, które mogą być zastosowane do rozpatrywanego zadania, a kończy na rzeczywistości – na rozwiązaniu, które w wyniku systematycznego i logicznego sprawdzania hipotez okazało się prawdziwe.
Tak sytuacja wyglądała w oczach Piageta. Trzeba jednak dodać, że późniejsze badania wykazały, nawet małe wskazówki w przypadku dzieci znacznie poprawiły ich zdolności do rozwiązywania tego typu badań. W przypadku dorosłych dochodziło zaś czasem do sytuacji w których sygnalizowali oni, że nie są w stanie sprostać postawionemu im zadaniu.
Wiele badań poświęcono również zmianie poznawczej. Piaget wyróżnił cztery podstawowe czynniki wpływające na zmianę poznawczą. Są to: dojrzewanie, doświadczenie fizyczne, doświadczenie społeczne oraz równoważenie, przy czym jedynie ten ostatni czynnik jest stricte piagetowski. Zakłada on istnienie pewnego biologicznego procesu samoregulacji, który popycha system poznawczy na coraz wyższe szczeble równowagi. Równowagi pomiędzy akomodacją i asymilacją. Zakłada ona, że dziecko ani nie zniekształca rzeczywistości w celu dopasowania jej do istniejących struktur (co byłoby nadmierną asymilacją), ani nie zniekształca posiadanej wiedzy w celu nadania sensu czemuś nowemu (co byłoby nadmierną akomodacją). Jakiekolwiek zakłócenia równowagi mają zawsze wartość motywacyjną. Dziecko będzie myśleć i działać tak długo, aż zdarzenie zostanie zrozumiane i równowaga przywrócona.
Przeprowadzano również ciekawe badania dotyczące zmiany poznawczej, najczęściej metodą treningu, polegające na próbie nauczenia dzieci w warunkach laboratoryjnych czegoś, czego jeszcze nie znały. Doprowadziło to do powstania trzech ogólnych wniosków:
1. Trening jest trudny, ale nie niemożliwy
2. Efekty treningu zależą od stopnia rozwoju dziecka
3. Różnorodne metody treningu są skuteczne
Pomimo odkrycia skuteczności treningu, nie udało się ustalić jak faktycznie przebiegają zmiany poznawcze w rzeczywistym rozwoju.
Inny ważny aspekt w badaniach nad zmianami poznawczymi dotyczy kategorii „pojęcia”. Człowiek dorosły kategoryzuje sobie świat i dzięki temu unika potrzeby asymilowania wciąż nowej wiedzy. Chmury są chmurami bez względu na to, że ich układ ciągle się zmienia. Ptak zawsze będzie ptakiem, mimo, że dostrzegamy wciąż inne gatunki i egzemplarze itp. Jest więc to proces wielce potrzebny i użyteczny. Kategoryzowania trzeba się jednak nauczyć i ten proces właśnie bardzo interesuje naukowców. Okazało się, że nawet bardzo małe dzieci potrafią przypisać kategorie pewnym przedmiotom, osobom czy wydarzeniom. Żyje – nie żyje, porusza się – nie porusza, itp. Często mają z tym jednak problemy przypisując na przykład maskotce cechy istoty żywej, co jest w tym wypadku związane oczywiście z brakiem elementarnej wiedzy biologicznej.
Przedmiotem badań była i jest również tzw. „teoria umysłu”. W badaniach tych dowiedziono, że dzieci często nie rozróżniają przekonań od rzeczywistości i negują możliwość niezgodności jakiegoś sądu z rzeczywistością. Przykładem może być doświadczenie w którym pokazano dzieciom pudełko od kredek. Potem otwarto je. W pudełku zamiast kredek były jednak świeczki. Dzieci zapytane o to co spodziewały się zobaczyć w pudełku, odpowiadały, że świeczki.
Podsumowując, teoria Piageta przyczyniła się do znacznego wzrostu wiedzy na temat cech charakteryzujących proces rozwoju człowieka. Pomimo licznych, udowodnionych niedoskonałości i nieścisłości, do dziś pozostaje pewnym fundamentem na którym budujemy dalszą wiedzę na ten temat.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz